پاسپورت باتری خودروهای برقی چیست و چرا آینده واردات و تولید به آن وابسته است؟

باتری نه‌تنها گران‌ترین و حیاتی‌ترین بخش خودروهای برقی است، بلکه تولید، بازیافت و حمل‌ونقل آن تأثیر مستقیم بر محیط‌زیست و زنجیره تأمین جهانی دارد. در این میان، مفهومی به نام پاسپورت باتری (Battery Passport) به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای آینده صنعت خودرو مطرح شده است. این پاسپورت در واقع یک «شناسنامه دیجیتال» برای باتری است که اطلاعات کاملی از چرخه عمر، منشأ مواد و وضعیت سلامت آن را ثبت می‌کند. اما این فناوری دقیقا چیست و چرا بسیاری از کشورها آینده تولید و واردات خودروهای برقی را به آن گره زده‌اند؟

رشد سریع خودروهای برقی در سراسر جهان باعث شده تا توجه‌ها از صرفاً «ظرفیت و عملکرد باتری» به سمت شفافیت، پایداری و قابلیت رهگیری آن جلب شود. باتری‌ها از مواد معدنی حساسی مانند لیتیوم، کبالت، نیکل و منگنز ساخته می‌شوند که استخراج آن‌ها گاهی با چالش‌های زیست‌محیطی و انسانی همراه است. از سوی دیگر، بازیافت و استفاده مجدد از این مواد نقشی حیاتی در کاهش ردپای کربنی و هزینه‌های تولید دارد. در چنین شرایطی، وجود سیستمی که بتواند منشأ، وضعیت و مسیر بازیافت باتری را در تمام طول عمرش ردیابی کند، اهمیت فوق‌العاده‌ای پیدا می‌کند و پاسپورت باتری دقیقاً برای همین هدف طراحی شده است.

پاسپورت باتری چیست و چه اطلاعاتی را شامل می‌شود؟

پاسپورت باتری در ساده‌ترین تعریف، یک پرونده دیجیتال واحد برای هر باتری است که شامل اطلاعاتی درباره منشأ مواد اولیه، محل تولید سلول‌ها، ترکیب شیمیایی، میزان بازیافت‌پذیری، وضعیت سلامت (SoH)، کارکرد، سوابق تعمیر و حتی انتشار کربن مرتبط با تولید آن می‌شود. این اطلاعات در یک سامانه آنلاین یا در قالب کد QR روی باتری یا خودرو ذخیره می‌شود تا نهادهای نظارتی، تعمیرگاه‌ها و حتی خریداران دست دوم بتوانند به آن دسترسی داشته باشند.

هدف اصلی از ایجاد این پاسپورت، افزایش شفافیت در زنجیره تأمین و کمک به اقتصاد دایره‌ای باتری‌ها است؛ یعنی به‌جای دور ریختن باتری پس از پایان عمر مفید، بتوان آن را بازیافت، بازتولید یا در کاربردهای دیگر استفاده کرد.

چرا پاسپورت باتری اهمیت جهانی دارد؟

تولید باتری‌های لیتیوم‌یونی مستلزم استفاده از مواد معدنی خاصی مانند لیتیوم، کبالت، نیکل و منگنز است. استخراج این مواد معمولاً در کشورهای محدودی انجام می‌شود و گاهی با مشکلات زیست‌محیطی یا انسانی همراه است. بسیاری از دولت‌ها، به‌ویژه در اروپا و آمریکا، قصد دارند با الزام تولیدکنندگان به داشتن پاسپورت باتری، منشأ و پایداری این مواد را کنترل کنند.

در واقع، پاسپورت باتری ابزاری برای ردیابی منشأ مواد از معدن تا خودرو است. بدین ترتیب، خودروسازی که از منابع غیراخلاقی یا آلاینده استفاده کند، ممکن است از بازارهای بزرگ جهانی حذف شود. اتحادیه اروپا از سال ۲۰۲۷ اعلام کرده که هیچ باتری یا خودروی برقی بدون پاسپورت معتبر اجازه ورود به بازار را نخواهد داشت. این یعنی شرکت‌هایی که زودتر به این استاندارد مجهز شوند، مزیت رقابتی جدی در صادرات و تولید بین‌المللی خواهند داشت.

اتحادیه اروپا و آغاز رسمی الزام پاسپورت باتری

در سال ۲۰۲۳، اتحادیه اروپا نخستین چارچوب رسمی خود برای «Battery Passport Regulation» را تصویب کرد. طبق این مقررات، از سال ۲۰۲۶ برای باتری‌های بزرگ‌تر از ۲ کیلووات‌ساعت (یعنی تمام خودروهای برقی و هیبریدی قابل شارژ)، داشتن پاسپورت دیجیتال الزامی خواهد بود.

این پاسپورت باید اطلاعاتی درباره موارد زیر ارائه دهد:

• میزان کربن منتشرشده در تولید

• درصد مواد بازیافتی استفاده‌شده

• منشأ استخراج مواد خام

• تولیدکننده سلول و ماژول

• عملکرد و وضعیت فعلی باتری

نکته مهم این است که داده‌ها باید قابل‌تأیید و رمزنگاری‌شده باشند تا از دستکاری جلوگیری شود. برخی از خودروسازان اروپایی مانند BMW و Volkswagen در حال آزمایش نسخه‌های اولیه این سیستم با همکاری شرکت‌هایی مانند Catena-X و Circulor هستند.

مزایای پاسپورت باتری برای خریداران و مصرف‌کنندگان

پاسپورت باتری تنها برای نهادهای نظارتی مفید نیست؛ بلکه مصرف‌کنندگان نیز از آن بهره می‌برند.

• اطمینان از اصالت و سلامت باتری: هنگام خرید خودرو یا باتری دست دوم، خریدار می‌تواند وضعیت سلامت واقعی باتری (SoH) را ببیند.

• کاهش تقلب و سوءاستفاده: اطلاعات شفاف از میزان کارکرد و تعمیرات باتری، احتمال فریب خریداران را کاهش می‌دهد.

• افزایش ارزش فروش مجدد: خودروهایی که پاسپورت دیجیتال دارند، در بازار دست دوم ارزش بیشتری پیدا می‌کنند.

• پشتیبانی بهتر خدمات پس از فروش: تعمیرگاه‌ها با دسترسی به سوابق دقیق شارژ، دما و خطاهای سیستم، می‌توانند سریع‌تر و دقیق‌تر عیب‌یابی کنند.

چالش‌های اجرایی و فنی پاسپورت باتری

با وجود مزایای بسیار، اجرای کامل این سیستم با موانعی روبه‌روست:

1. حجم بالای داده‌ها: هر باتری شامل هزاران سلول است و ثبت داده برای هر کدام نیازمند فضای ذخیره‌سازی و مدیریت کلان داده است.

2. هماهنگی بین‌المللی: استانداردها باید میان کشورهای مختلف هماهنگ شوند تا یک پاسپورت در همه بازارها معتبر باشد.

3. حریم خصوصی و امنیت داده‌ها: چون داده‌های باتری شامل اطلاعات دقیق از رفتار رانندگی است، باید از نشت و سوءاستفاده جلوگیری شود.

4. هزینه‌های پیاده‌سازی: برای تولیدکنندگان کوچک، افزودن زیرساخت دیجیتال و رمزنگاری داده‌ها ممکن است پرهزینه باشد.

نمونه‌ای از ساختار داده در پاسپورت باتری

برای درک بهتر، ساختار نمونه‌ای از اطلاعات ذخیره‌شده در یک پاسپورت دیجیتال ممکن است شامل موارد زیر باشد:

آینده‌ای هوشمند و شفاف برای صنعت باتری

پاسپورت باتری فراتر از یک ابزار نظارتی است؛ این فناوری در واقع پلی است میان پایداری زیست‌محیطی، شفافیت اقتصادی و اعتماد مصرف‌کننده. همان‌طور که شماره شناسایی خودرو (VIN) امروزه هویت هر خودرو را مشخص می‌کند، در آینده شماره شناسایی باتری نیز به‌عنوان یکی از ارکان اصلی صنعت خودروهای برقی شناخته خواهد شد.

در چشم‌انداز ۵ تا ۱۰ سال آینده، انتظار می‌رود که تمام باتری‌های تولیدی در جهان، از خودروهای سواری تا موتورسیکلت‌های برقی، دارای پاسپورت دیجیتال باشند. این تحول، مسیر تجارت جهانی باتری را به سمت استانداردسازی، بازیافت مؤثر و رقابت سالم‌تر هدایت خواهد کرد.

پاسپورت باتری، گامی حیاتی در بلوغ صنعت خودروهای برقی است. این سیستم با فراهم کردن شفافیت در زنجیره تأمین، پایش دقیق سلامت و بازیافت‌پذیری باتری‌ها، به دولت‌ها، خودروسازان و خریداران امکان تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر می‌دهد. با توجه به قوانین سخت‌گیرانه اتحادیه اروپا و روند جهانی الکتریکی‌سازی حمل‌ونقل، آینده واردات و تولید خودروهای برقی بدون پاسپورت باتری عملاً غیرممکن خواهد بود. کشورهایی که زودتر به این استاندارد جهانی بپیوندند، نه‌تنها از نظر زیست‌محیطی پیشرو خواهند بود، بلکه در رقابت اقتصادی آینده نیز جایگاه برتری خواهند داشت.